శతక సౌరభాలు - 5 సుమతీ శతకము -4

 శతకసౌరభాలు -5

                                                   సుమతీ శతకము -4

దుర్మార్గుడు


                                                           పాలను గలసిన జలమును

                                                           బాల విధంబుననే యుండుం బరికింపంగాఁ

                                                           బాల చవిఁ  జెఱచుఁ గావున

                                                            బాలసుడగు వాని పొందు వలదుర సుమతీ !

               ఓ సుమతీ ! పాలలో కలిసిన నీరు పాల వలే కన్పిస్తాయి కాని  కాని పరిశీలించి చూస్తే పాల రుచిని చెడగొట్టినట్లు మనం గమనించగలం. అలాగే దుర్మార్గుని తో   స్నేహం  మన కున్న గౌరవాన్ని కూడ పోగొడుతుంది కాబట్టి  చెడ్డవాని తో  స్నేహం చేయకూడదు.

                                                               పాలసున కైన యాపద

                                                                జాలింబడి తీర్ప దగదు సర్వజ్ఞునకున్

                                                                 దేలగ్నిఁ బడగఁ బట్టిన

                                                                 మేలెఱుగునె మీటు గాక మేదిని సుమతీ !              

             ఓ సుమతీ ! ఒక దుర్మార్గునికి ఆపద సంభవిస్తే చూచిన బుద్ధిమంతుడైన వాడెవడూ కూడ వానిని చూసి జాలిపడి ఆదుకోకూడదు.   వాని ఆపద గడవడానికి  మనం సహాయం చేయకూడదు. ఎందుకంటే  తేలు నిప్పులో పడితే చూసిన మనం దానిని కాపాడు దామని పట్టుకున్నామనుకోండి. అది మనల్ని కుట్టకుండా ఊరుకోదు గదా.   అదే విధంగా దుర్మార్గుని ప్రవర్తనా ఉంటుందని తెలుసుకోవాలి.

                                                             పురికిని బ్రాణము కోమటి

                                                             వరికిని బ్రాణంబు నీరు వసుమతి లోనం

                                                             గరికిని బ్రాణము  తొండము

                                                              సిరికిని బ్రాణంబు మగువ సిద్ధము సుమతీ !              

                    ఓ సుమతీ ! ఊరికి వ్యాపారి గుండెకాయ వంటి వాడు. వరి పంట కు నీరే ప్రాణాధారం. ఏనుగు  నకు తొండమే ప్రధానము . ఇంటను  సిరిసంపదలు వర్ధిల్లాలంటే ఇల్లాలే  ప్రధాన కారణ మౌతోంది. అందుకే ఇల్లాలు ని గృహలక్ష్మి అంటారు.

                                                     పుత్రోత్సాహము తండ్రికి

                                                     పుత్రుడు జన్మించినపుడె పుట్టదు , జనులా

                                                     పుత్రుని  గనుగొని పొగడగ ,

                                                     పుత్రోత్సాహంబు నాడు పొందుర సుమతీ !              

            ఓ సుమతీ !  ఒక  తండ్రికి కుమారుడు కలిగి నంత మాత్రాన కలిగే సంతోషం  గొప్పది కాదు. ఆ కుమారుడు చేసే గొప్ప పనులను లోకం మెచ్చుకొని  పొగిడే టప్పుడు   కలిగే ఆనందమే అసలైన ఆనందం. దానినే పుత్రోత్సాహమనాలి కాని మగబిడ్డ కల్గినంత మాత్రాన కలిగే ఆనందం పుత్రోత్సాహం కాదు.

                                                       పెట్టిన దినముల లోపల

                                                       నట్టడవుల కైన వచ్చు నానార్ధంబుల్

                                                        బెట్టని దినములఁ గనకపు

                                                        గట్టెక్కిన నేమిలేదు గదరా సుమతీ !              

           ఓ సుమతీ ! కలిసొచ్చేరోజు వస్తే నడిచొచ్చే కొడుకు పుడతాడని సామెత.  అలాగే  అదృష్టం కలిసొస్తే అడవిలో కూర్చున్నా అన్ని వసతులు  సమకూరుతాయి.  ఆ అదృష్టమే ముఖం చాటు  చేస్తే బంగారుకొండైన మేరుపర్వతం మీద కూర్చున్నా ఏమీ దొరక్కపోవచ్చు .                 

                                                                  పొరుగున పగవాడుండిన

                                                                నిరవొందగ  వ్రాతగాడె  ఏలికయైనన్

                                                                ధరఁ గాపు కొండె మాడిన

                                                                గరణాలకు బ్రతుకు లేదు గదరా సుమతీ !              

       ఓ సుమతీ ! ఇంటి ప్రక్కనే శత్రువు  ఉన్నా, పరిపాలించే అధికారే వ్రాయసకాడైనా , గ్రామ పెత్తందారు డే చాడీలు చెప్పేవాడు ఐతే  ఇక అక్కడ కరణాల బ్రతుకు దుర్భరమే ఔతుంది.

                                                            బంగారు కుదువబెట్టకు

                                                             సంగరమునఁ బాఱిపోకు  సరసుడవగుచో

                                                             నంగడి వెచ్చము లాడకు

                                                              వెంగలితోఁ జెలిమి  వలదు వినరా సుమతీ !              

                  ఓ సుమతీ !  ఎంత అవసరం వచ్చినా  బంగారాన్ని తాకట్టు పెట్టవద్దు. యుద్ధరంగం నుంచి పారిపోవడం  వీరలక్షణం కాదు. అంగడి  నుండి  వస్తువులను అరువు తెచ్చుకోవద్దు.  మూర్ఖుని తో స్నేహం చేయడం మంచిది కాదు.

                                                   బలవంతుడ  నాకే మని

                                                   పలువురి తో నిగ్రహించి పలుకుట మేలా

                                                   బలవంతమైన సర్పము

                                                  చలిచీమల చేతఁ జిక్కి చావదె సుమతీ !              

                    ఓ సుమతీ ! నేను బలం కలవాడిననే అహం తో  అందరి తోటి  విరోధము పెట్టుకొంటే ప్రాణాంతకమే అవుతుంది .  . ఎందుకంటే అతి ఘోరమైన  పాము కూడ చలి చీమల బారి నపడి చస్తోంది కదా. !

మంత్రి

                                                మండలపతి సముఖంబున

                                                మెండైన ప్రధాని లేక మెలగుట యెల్లన్

                                                గొండంత మదపు టేనుగు

                                                తొండము లేకుండినట్లు తోచుర సుమతీ !

              ఓ సుమతీ ! మండలాధిపతి యైన రాజు దగ్గర సమర్ధుడైన  మంత్రి లేకపోతే  పెద్దగా  నడచి వచ్చే కొండ లాగ ఉన్న మదపుటేనుగు కు  తొండము లేనట్టు  వికృతం గా ఉంటుంది. ఎందుకంటే కరికిని తొండము ప్రాణము  అని ఈ కవే ఇంతకు ముందు చెప్పాడు.  అట్లే ప్రాణ సమానమైన తొండము లేని ఏనుగు ఏ విధం గా  పనికి రానిదవుతుందో సమర్ధుడైన మంత్రి లేని రాజు  , అతని రాజ్యము  కూడ  సమర్ధం గా రాణించలేవని అర్థము.

                               ఇదే విషయాన్ని..తరువాత పద్యం లో  వివరిస్తున్నాడు.

                                                మంత్రి గల వాని రాజ్యము

                                                 తంత్రము సెడకుండ నిలుచుఁ దఱచుగ ధరలో

                                                 మంత్రి విహీనుని రాజ్యము

                                                  జంత్రపుఁ గీలూడినట్లు జరుగదు సుమతీ !              

                ఓసుమతీ ! సమర్ధుడైన మంత్రి గల రాజ్యము పరిపాలనా తంత్రము చెడకుండా చక్కగా పాలించబడుతుంది. మంత్రిలేని రాజ్యము ప్రధానమైన సీల ఊడిపోయిన యంత్రము వలే  ముందుకు కదలక నిలిచిపోతుంది. సమర్ధుడైన మంత్రుల వల్లనే  ఎందరో  చక్రవర్తులు  , రాజులు గొప్ప కీర్తి మంతులయ్యారు..

                                                             మాటకు బ్రాణము సత్యము

                                                             కోటకుఁ బ్రాణంబు సుభట కోటి, ధరిత్రిన్

                                                             బోటికిఁ బ్రాణము మానము

                                                             చీటికిఁ బ్రాణంబు వ్రాలు సిద్ధము సుమతీ !              

                  ఓ సుమతీ ! ఈ భూమి మీద సత్యవాక్యము మాత్రమే సదా నిలిచి ఉండేది. ఎందుకంటే మాటకు సత్యమే ప్రాణము . మహాదుర్గ రక్షణ కు సుశిక్షుతులైన సైన్యమే ప్రాణము. అనగా అదే ప్రధానమైనది. స్త్రీలకు అభిమానమే మూలధనము . ప్రాణ సమానమైనది.  లేఖకు చేవ్రాలు ప్రాణము  సంతకము లేని ఉత్తరము విలువ లేనిదే కదా !.

                                             మాన ఘనుఁ  డాత్మ ధృతిఁ జెడి

                                             హీనుండగు వాని నాశ్రయించుట యెల్లన్

                                             మానెడు జలముల లోపల

                                              నేనుగు మెయి  దాచినట్టు లెఱుగుము  సుమతీ !

                                ఓ  సుమతీ ! అభిమాన వంతుడైన మనుజుడు  కర్మవశాన  తన స్థాయిని  కోల్పోయి , ఒక అల్పుని ఆశ్రయించడం  ఎలా వుంటుందంటే మదపుటేనుగు శరీరాన్నితీసుకెళ్లి ఒక  మానెడు నీటిలో దాచడానికి ప్రయత్నించడమే  కదా.!

          రాజు

                                                                వేసరపు జాతి కానీ

                                                                వీసముఁ   దా జేయనట్టి వ్యర్ధుడు కానీ

                                                                దాసి కొడుకైన గానీ

                                                                కాసులు గలవాడె రాజు గదరా సుమతీ !              

                       ఓ సుమతీ ! రాజు కావాలంటే   క్షత్రియుడే కానవసరం లేదు . వాడు ఏ కులానికి చెందిన వాడైనా, వీసమెత్తు విలువ కూడ చేయని నిష్ర్పయోజకుడైనా , దాసీ  పుత్రుడైనా  కూడ ధనమున్న వాడే   పాలకుడు గా ,  రాజు గా  గౌరవించబడుతున్నాడు.           

                                                    రా పొమ్మని పిలువని యా

                                                     భూపాలునిఁ  గొల్వ భుక్తి ముక్తులు గలవే

                                                    దీపంబు లేని యింటను

                                                     చే పుణికీళ్ళాడినట్లు సిద్ధము సుమతీ !              

                ఓ సుమతీ !   దీపము లేని ఇంటిలో సరసాలు ఏ విధంగా రక్తి కట్టవో అదే విధంగా  రమ్మని  ,  పొమ్మని కాని పిలిచి పనులు చెప్పని రాజు వద్ద సేవ చేయడం కూడ ఇహపరములను రెండింటిని సాధించలేక   నిష్ఫలమౌతుంది.

                                                                       రూపించి పలికి బొంకకు

                                                                      ప్రాపగు చుట్టంబు నెగ్గు పలుకకు మదిలోఁ

                                                                      గోపించు రాజుఁ గొల్వకు

                                                                      పాపపుదేశంబు సొరకు పదిలము సుమతీ !              

            ఓ సుమతీ !  ఒకరికి  ఖచ్చితం గా  సహాయం చేస్తానని గట్టిగా చెప్పి అవసరం వచ్చి నప్పుడు నేను ఆ మాట  అనలేదని అబద్దమాడ వద్దు.  అన్ని సమయాల్లో ఆదుకుంటూ మనకు అండగా  ఉండే చుట్టాన్ని ఎప్పుడూ తక్కువ చేసి చులకనగా  మాట్లాడవద్దు. కోప స్వభావము గల రాజు ను సేవించవద్దు. దుర్మార్గులు నివసించే ప్రదేశం లో నివసించరాదు.  ఇవి బుద్ధిమంతుడు  ఆచరించవలసిన ధర్మాలు.          

                                                             లావు గల వాని కంటెను

                                                             భావింపగ నీతిపరుడు బలవంతుండౌ

                                                              గ్రావంబంత గజంబును

                                                             మావటి వాడెక్కినట్లు మహిలో సుమతీ !  

                       ఓ సుమతీ !    ఈ లోకం లో దేహబలమున్నవాని  కంటే బుద్ధిబలమున్న వాడే  బలవంతుడు. ఎందువలనంటే  పర్వతమంత శరీరం గల ఏనుగు ను  సైతం ఒక  మావటివాడు అంకుశం తో దాన్ని లొంగదీసుకొని    దానిపై ఎక్కి కూర్చుంటున్నాడు కదా  !.      

                                                    వఱదైన చేను దున్నకు

                                                    కఱవైనను బంధుజనుల కడ కేగకుమీ

                                                    పరులకు మర్మము సెప్పకు

                                                     పిఱికికి దళవాయి తనముఁ బెట్టకు సుమతీ !                           

                          ఓ సుమతీ !    వరద వచ్చే పొలం లో వ్యవసాయం చేయడం వలన ప్రయోజనం లేదుకఱువు సంభవించినప్పుడు  బంధువుల  ఇళ్లకు వెళ్ళవద్దు.  ఇతరులకు  మన రహస్యాలు చెప్పకూడదు. పిరికి వాడికి  సర్వ సేనాథిపత్యాన్ని అప్పగించకూడదు.

       .ఎందుకంటే  పంట ఏదో ఒక దశ లో ఉండగా  ప్రతి సంవత్సరం వరద రావడం ఖాయం .  మనం అప్పుల ఊబి లో మునగటం ఖాయం .అందుకే వరదవచ్చే పొలం లో వ్యవసాయం కూడదన్నారు పెద్దలు. ఇల్లు పడిపోతుందని తెలిసీ గృహప్రవేశం  చెయ్యడం మూర్ఖత్వం కదా.!

                                                      వరి పంట లేని యూరును

                                                      దొర యుండని యూరు తోడు దొరకని తెరువున్

                                                       ధరను బతిలేని గృహమును

                                                        అరయంగా రుద్రభూమి  యన దగు సుమతీ !              

              ఓ సుమతీ !   లోతుగా ఆలోచిస్తే     వరి పంట లేని ఊరు , అజమాయిషీ చేసే అధికారి   లేదా  ప్రభువు లేని ఊరు ,  సహాయం దొరకని ఊరు , యజమాని లేని ఇల్లు    ఈ నాలుగు శ్మశానం తో సమానాలు.

                                                వినదగు నెవ్వరు చెప్పిన

                                               విని నంతనె  వేగి పడక  వివరింప దగున్

                                               కని కల్ల నిజము దెలిసిన

                                               మనుజుడే పో నీతిపరుడు మహిలో సుమతీ !              

                        ఓ సుమతీ !    ఈ భూమి మీద ఎవరు  ఏమాట చెప్పినా  వినాలి. కాని విన్నంతనే తొందర పడక వివేచన తో ఆలోచించాలి. ఆలోచించి నిజానిజాలను నిర్ణయించు కోగలవాడే నీతిని తెలుసుకున్నవాడు, అనగా నీతిపరుడు అవుతున్నాడు.

                                                              వీడెము సేయని నోరును

                                                              చేడెల యధరామృతంబు జేయని నోరున్

                                                              బాడంగ రాని నోరును

                                                               బూడిద కిరవైన పాడు బొందర సుమతీ !  

             ఓ సుమతీ !     తాంబూలము వేసుకోని నోరును , స్త్రీల అధరామృత పానము చేయని నోరును ,  పాట పాడని నోరు కూడ బూడిద మన్ను పోసే గుంట వలే పనికి రానివి.           

                      తొలిరోజుల్లో తెలుగు నాట తాంబూలచర్వణము ఒక సంప్రదాయం గా ఉండేది. ప్రతి ఇంట  తాంబూల పేటిక లు . ముఖ్యంగా వక్కను కత్తిరించే పోక కత్తెరలు  ఉండేవి.  భోజనానంతరం  తాంబూల సేవనం సంప్రదాయం గా ఉండేది. ఇంటికి వచ్చిన అతిథులకు తాంబూలమివ్వడం ఒక మర్యాద.

                                ఆధునిక కాలం లో వేడుకలు , వివాహాలలో మాత్రం ఇది  రూపాంతరంగా కిళ్లీల  రూపంలో  కన్పిస్తోంది. వివాహ నిర్ణయం లో  తాంబూలాలు పుచ్చుకోవడమనే తంతు ఇప్పటికీ కన్పిస్తూనే ఉంది. రాజ ఆస్థానాల్లో ఒక కావ్య ప్రారంభానికి ముందు మహారాజు నిండు సభ లో   మహాకవిని  ఆహ్వానించి   పచ్చకర్పూరం తో కూడిన తాంబూలాన్ని , బహుమతులతో నింపిన బంగారు పళ్ళెరం లో పెట్టి బహుకరించి ,  ఆ  కవి గారి  కావ్యకన్యకను తనకు అంకితమివ్వమని  అర్థించేవాడు . ఇదొక గొప్ప వేడుక గా జరిగే సంబరం.

                    అల్లసాని పెద్దన మనుచరిత్ర లో ప్రవరుని వృత్తాంతం లో తాంబూల పరిమళాన్ని బట్టి  ఆ తాంబూలం వేసుకున్నవారు  వివాహితులా ,అవివాహితులా? స్త్రీ లా? పురుషులా ?  తెలుసుకోవచ్చా  అనే విషయం పై ఆసక్తి కరమైన చర్చ కన్పిస్తుంది.  

వెలయాలు

                                                          వెలయాలి వలనఁ గూరిమి

                                                          గలుగదు మఱిఁ గలిగినేని కడతేఱదు గా

                                                           పదుగరు నడిచెడి తెఱువున

                                                           బులు మొలవదు మొలిచెనేని బొదలదు సుమతీ !                 

               ఓ సుమతీ !     పదిమంది నడిచే దారిలో గడ్డి మొలవదు .  ఒకవేళ మొలిచినా అది పెరగదు.  అలాగే వెలయాలి వలన ప్రేమ లభించదు . ఒకవేళ  ప్రేమ కలిగినా అది చివరి వరకూ కొనసాగదు.  భోగం స్త్రీ  ప్రేమ స్థిరమైనది కాదని భావం .

                                                              పులి పాలు దెచ్చి యిచ్చిన

                                                            నలవడ గా గుండె కోసి యఱచే నిడినన్

                                                             దల పొడుగు ధనముఁ బోసిన

                                                             వెలయాలికిఁ గూర్మిలేదు వినరా సుమతీ !

                           ఓ బుద్ధిమంతుడా !    ఎన్ని గొంతెమ్మ కోరికలు తీర్చినా, అసాథ్యమైనవి ఎన్నో సాధించుకొచ్చి సమర్పించినా  వెలయాలి కి ప్రేమ  కలగదు. పులిపాలు తీసుకొచ్చి ఇచ్చినా , నీ గుండెను కోసి దాని అఱచేతిలో పెట్టినా , నిలువెత్తు ధనం లో దాన్ని ముంచినా , ఎప్పటికీ వెలయాలి లో ప్రేమ కన్పడదు. అందువలన వెలయాలి కి దూరం గా ఉండాలి. అది చూపించే ప్రేమ నిజ మని నమ్మవద్దు.

                                                        వెలయాలు సేయు బాసలు

                                                         వెలయగ నగసాలి  పొందు ,వెలమల చెలిమిన్

                                                         గల లోనఁ  గన్న కలిమియు

                                                         విలసితముగ నమ్మరాదు వినరా సుమతీ !              

                    ఓ సుమతీ !  వెలయాలు చేసే  ప్రమాణాలు , కంసాలి వానితో  స్నేహం , వెలమ దొరలతో  సహవాసం ,  కలలో కన్పించిన సంపద. ఇవి ఏవీ కూడ  నిజాలు కావు. నమ్మదగినవి కావు .          

                                                         సరసము విరసము కొఱకే

                                                         పరిపూర్ణ సుఖంబు లధిక బాధల కొఱకే

                                                          పెరుగుట విఱుగుట కొఱకే

                                                          ధర తగ్గుట హెచ్చు కొఱ కు తథ్యము సుమతీ !              

                             

                ఓ సుమతీ !   ఎక్కువగా ఎవరతోనైనా  పరిహాసాలాడటం  అది ముందు ముందు విరోధానికే   దారి తీస్తుంది.  పరి పూర్ణ సుఖాల అనంతరం వచ్చే కష్టాలు భరించలేనివే అవుతాయి. ఏదైనా   మనం సాధించిన ఒక అభివృద్ధి  అనంతర కాలంలో నాశనానికి కారణం కావచ్చు. ఒక వస్తువు ధర తగ్గుతోందంటే మల్ళీ పెరిగే అవకాశం మున్న దనేది ప్రజల్లోని మాట.          

                                                      సిరి  దా  వచ్చిన  వచ్చును

                                                     సలలితముగ నారికేళ సలిలము భంగిన్

                                                      సిరి దాఁ బోయిన బోవును

                                                       కరి మ్రింగిన వెలగ పండు  కరణిని సుమతీ !              

               

   ఓ సుమతీ !   సంపద యొక్క  రాకడ  పోకడ రెండూ కూడ  అద్ఫుతంగానే ఉంటాయి.  కొబ్బరి కాయలోకి నీరు ఎలా వచ్చాయో ఆ విధంగానే  డబ్బు రావడం మొదలు పెడితే తెలియకుండానే కుప్పలు తెప్పలు గా వచ్చిపడుతుంది. ఆ సమయం లో తెలివైన వాడు విచక్షణ తో జాగ్రత్త పడి దాచుకుంటాడు.  అలాగే డబ్బు పోవడం మొదలు పెడితే ఏనుగు మ్రింగిన వెలగ పండు లోని గుజ్జు లాగ  మాయమై పోతుంది. కాబట్టి బుద్ధిమంతుడు సరైన సమయం లో జాగ్రత్త పడి పొదుపు చేయాలి.

               

                ‘  కరి మ్రింగిన  వెలగపండు’ అనగా  ‘ఏనుగు తిన్న వెలగ పండు’  అని , ఏనుగు యొక్క గొప్పదైన జీర్ణశక్తి వలన అది మ్రింగిన వెలగ పండు  అలాగే ఉండి దాని లోని గుజ్జు మాయ మౌతుందని   తెలుగు కవులు వ్రాశారు .  కాని సంస్కృతం లో ‘గజ భుక్త కపిత్థవత్ ’ అని గలదు. దీనికి  “గజ క్రిమి రూపేణ ” అని వ్యాఖ్య. కంటికి కనపడని క్రిమి  వెలగ కాయ లోనికి  ప్రవేశించి  గుజ్జు నంతటిని నల్లగా  మార్చి వేస్తుందని , ‘కరి అనగా నలుపు ’అని, “ కరి మ్రింగిన ”అంటే “నల్లగా మారిన ” అని అర్థం  చెపుతున్నారు. ఆంధ్రుల సాంఘీక చరత్ర లో శ్రీ సురవరం ప్రతాపరెడ్డి గారు ఈ విషయాన్ని చర్చించారు. ( చూ. 352 పే )

                                                   స్త్రీల యెడ వాదు లాడకు

                                                   బాలురతోఁ జెలిమి చేసి భాషింపకుమీ

                                                   మేలైన గుణము విడువకు

                                                    ఏలిన పతి నింద  సేయ కెన్నడు సుమతీ !                

                      

                   ఓ సుమతీ !  ఎట్టి పరిస్థితుల్లోను ఆడవారి తో వాదానికి దిగవద్దు. చిన్న పిల్లలతో స్నేహం చేసి ,  చనువు గా  మాట్లాడవద్దు. మంచి గుణాలను ఎంత కష్టమొచ్చినా  వదిలి పెట్టవద్దు. జీవనభృతి  కల్పించి , బ్రతుకు తెఱువు  చూపించిన  యజమానిని ఏనాడు  నిందించవద్దు.

                                        

                                      ఇతి శమ్*

************************** ఇది   సుమతీ శతకం తేజస్వినీ వ్యాఖ్య సంపూర్ణమ్   ************                              

శతకసౌరభాలు -5 సుమతీశతకము -3

శతకసౌరభాలు - 5

                                         సుమతీ  శతకము -3

                                                      తన వారు లేని చోటను

                                                     జన వించుక  లేని చోట జగడము చోటన్

                                                     అనుమాన మైన చోటను

                                                     మనుజునకును  నిలువఁ దగదు మహిలో సుమతీ !

            

                   ఓ సుమతీ ! మనకు తెలిసిన  వారు ఎవ్వరు లేని ప్రదేశం లోను , మనకు పరిచయం లేని ప్రదేశ మందు ,  మాటి మాటికి తగాదాలు వచ్చే ప్రదేశం లోను ,  ఎప్పుడు ఏం  జరుగుతుందో నని   అనుమానం ఉండే ప్రదేశం లోను బుద్ధి మంతుడైన మానవుడు   నివసించకూడదు.

                                                 తమలము  సేయని  నోరును

                                                 విమతులతో జెలిమి  సేసి వెతఁబడు తెలివిన్

                                                గమలములు లేని కొలకును

                                                 హిమధాముడు  లేని రాత్రి హీనము సుమతీ !

                         ఓ సుమతీ ! తాంబూలము వేసుకోని నోరు ,  తామర పూలు లేని కొలను ,  చంద్రుడు లేని రాత్రి ,  దుర్మార్గులతో సహవాసం చేసి  కష్టాలు తెచ్చుకొనే జ్ఞానము .   విలువలేనివి. వ్యర్థములు

                  తప్పు చేయడం మానవ సహజం. కాని  తను చేసిన తప్పు తెలుసుకొని పశ్చాత్తాపం తో

కొత్త జీవితాన్ని ప్రారంభించని మానవ జీవితం అడవి గాచిన వెన్నెల వలే వృథా అవుతుంది.

                                           తల నుండు విషము ఫణికిని

                                            వెలయంగాఁ  దోకనుండు వృశ్చికమునకున్

                                            తల దోక యనక యుండును

                                            ఖలునకు నిలువెల్ల విషము గదరా సుమతీ !

              ఓ సుమతీ ! పాము నకు కోరలలోను , తేలునకు తోక లోని కొండి లోను  విషముంటుంది కాని దుర్మార్గునకు  తల ,తోక అనక   పై నుంచి క్రిందవరకు శరీరమంతా విషముంటుంది . అంటే పాము కన్నా , తేలుకన్నా కూడ దుర్మార్గుడే ఎక్కువ ప్రమాదకారి .

                                            తల పొడుగు ధనముఁ బోసిన

                                            వెలయాలికి నిజము లేదు వివరింపంగా

                                            దల దడివి బాస జేసిన

                                             వెలయాలిని నమ్మరాదు వినరా సుమతీ !

                 ఓ సుమతీ !    వెలయాలు నిలువెత్తు ధనమిచ్చినప్పటికీ అంటే తులాభారం చేసినా దాని మాటల్లో   నిజం ఉండదు.. తల మీద చెయ్యి పెట్టి ఒట్టు వేసినా కూడ వేశ్య మాటలను  ఎప్పుడూ నమ్మవద్దు. 

                                                తల మాసిన వొలుమాసిన

                                                వలువలు మాసినను బ్రాణ వల్లభునైనన్

                                                  గులకాంత లైన రోతురు

                                                 తిలకింపగ భూమి లోన దిరముగ సుమతీ !

                  ఓ సుమతీ !  ఈ భూమి పైన  మనిషికి   నిర్మలమైన మనస్సు తో పాటు శారీరక శుభ్రత కూడ అవసరమే. ఎందుకంటే      మాసిన తలతో , మాసిన బట్టల తో, ఒళ్లు కంపు కొడుతూ తిరుగుతుంటే  కట్టుకున్న పెళ్ళాం కూడ అసహ్యించు కుంటుందంటే ఇతరులను గురించి చెప్పాల్సిన పనేముంటుంది.

                                                                        తాను భుజింపని యర్థము

                                                                        మానవ పతిఁ జేరు గొంత మఱి భూగతమౌఁ

                                                                          గానల నీగలు గూర్చిన

                                                                         దేనియ యొరు జేరునట్లు తిరముగ సుమతీ !

             ఓ సుమతీ ! ఈ లోకం లో తేనెటీగలు ఎంతో కష్టపడి తేనెను పూల నుంచి  సంగ్రహించి  కూడ బెడతాయి. కాని ఆ తేనె వాటి అనుభవానికి రాకుండా  పరుల పాలౌతుంది . అలాగే లోభి వాడు  తను తిన కుండా    ఇతరులకు పెట్టకుండా   పైసా పైసా కూడబెట్టిన సొమ్ము చివరకు కొంత భాగం రాజుల పాలు , మరి కొంత నేలలో దాచిపెట్టడం మూలంగా భూమి పాలు అవుతుంది  కాని పిసినారి అనుభవానికి  మిగలదు.

                                                             దగ్గర కొండెము సెప్పెడు

                                                            ప్రెగ్గడ పలుకులకు  రాజు ప్రియుడై మఱి తా

                                                             నెగ్గు ప్రజ కాచరించుట

                                                             బొగ్గులకై కల్పతరువుఁ బొడుచుట సుమతీ !

                        ఓ సుమతీ ! రాజు   పితూరీలు చెప్పే   మంత్రి మాటలను    ఆమోదిస్తూ , తన ప్రజలకు హాని చేయడానికి ప్రయత్నించడ మంటే కోరిన కోరికలను తీర్చే కల్పవృక్షాన్ని బొగ్గులకోసం నరికించడానికంటే  కూడ  నికృష్టమైన పని.

                              ప్రజలు  చల్లగా ఉంటేనే రాజు పచ్చగా ఉంటాడు.  ఆ విషయాన్ని మర్చిపోయిన రాజు తన గుంటను తానే తవ్వుకున్నవాడౌతాడు.

                                                                  ధనపతి సఖుడై యుండియు

                                                                 నెనరంగా శివుడు భిక్షమెత్తగ వలసెన్

                                                                  దనవారి కెంత గలిగిన

                                                                   దన భాగ్యమె తనకు గాక తథ్యము సుమతీ !

                     ఓ సుమతీ ! ధనాధిపతి యైన కుబేరుడు  తనకు ప్రియమిత్రుడైనప్పటికీ పార్వతీ నాథుడైన శంకరుడు భిక్ష మెత్తుకోవలసి వచ్చింది. అంటే తన వారి కెంత ఉన్నా తనకు ఏ మాత్రం లాభంలేదు. మనకు ఎంతవరకు ప్రాప్తమో అంతే మనకు  దగ్గుతుంది కాని ప్రాప్తం  లేనిది పరమాణువు కూడ మనకు అంటదు.

                      ఒంటికి ఆముదం  రాసుకొని  బంగారు రేణువులపై పొర్లాడినా మనకు ఎంత ప్రాప్తమో అంతే అంటుకుంటుంది కాని అంతకు మించి రేణువు కూడ అంటు కోదు. అందుకే “యత్ప్రాప్తం తద్భవతి ” అన్నది ఆర్యోక్తి.

                                                               నడవకుమీ తెరువొక్కట

                                                              గుడువకుమీ  శత్రునింటఁ గూరిమి తోడన్

                                                               ముడువకుమీ పర ధనముల

                                                               నుడువకుమీ యొరుల మనసు నొవ్వగ సుమతీ !

                ఓ   సుమతీ !   ప్రయాణించేటప్పుడు దారి లో వీలున్నంత వరకు  ఒంటరిగా ఎప్పుడూ ప్రయాణంచేయవద్దు. శతృవు ఇంట ఏ రోజు కూడ  స్నేహం  గా భుజించ వద్దు.  ఇతరుల ఆస్తులను  ఆక్రమించుకోవద్దు.  ఎదుటి వారి మనస్సు గాయ పడేటట్లు మాట్లాడవద్దు .అలా చేయడం వలన అనంతర కాలం లో  మనకు కీడు సంభవించ వచ్చని హెచ్చరిక.     

                                                                    నమ్మకు సుంకరి జూదరి

                                                                 నమ్మకు మగసాలి వాని నటు వెలయాలిన్

                                                                     నమ్మకు మంగడి వానిని

                                                                    నమ్మకుమీ వామ హస్తు నవనిని సుమతీ !

              ఓ సుమతీ ! ఈ లోకం లో మనం ఎవ్వరినీ పూర్తి గా నమ్మకూడదు . అట్లాగని నమ్మనట్లుండ కూడదు . ముఖ్యంగా  పన్నులు వసూలు చేసేవాడిని , జూదమాడే వానిని , బంగారపు  పని చేసే కంసాలిన ,  వేశ్యలను ,  సరుకులు అమ్మే దుకాణ దారుని  , ఎడమ చేతి తో పనులు చేసే  ఎడమచేతి వాటం ఉన్న వాడిని  అస్సలు నమ్మకూడదు.

                                                                నయమున  బాలుం ద్రావరు

                                                                భయమున   విషమ్మునైన  భక్షింతురుగా

                                                                 నయ మెంత  దోసకారియో

                                                                భయమే  చూపంగ వలయు బాగుగ సుమతీ !

                   ఓ సుమతీ ! ఈ సమాజం బ్రతిమలాడితే మాట వినదు . భయపెడితే దాసోహం అంటుంది.  ఎలాగంటే   మంచి మాటలతో పాలు కూడ తాగనివారు  భయపెడితే  విషాన్నైనా గుటుక్కున  మింగేస్తారు. అందుకే  మంచి మాటలు చెపితే వినరు కాని  భయపెట్టి ఎంతపని నైనా సాధించుకోవచ్చు. మంచి మాటలతో సాధించలేని పనులను భయపెట్టి సాధించుకోవచ్చు . అందుకే “నయానో , భయానో ” అనే మాట లోకాన ప్రసిద్ధమైంది.

                                               నరపతులు మేర దప్పిన

                                               దిర మొప్పగ విధవ  యింటఁ దీర్పరి యైనన్

                                               గరణము వైదికుఁడైనను

                                                మరణాంతక మౌను గాని మానదు సుమతీ !

             ఓ సుమతీ !  కంచే చేను మేసినట్లు, శాసనాలు చేసే వాడే శాసనోల్లంఘనం  చేసి , పరిపాలించే రాజే  హద్దు మీఱి ప్రవర్తించినా ,  విధవరాలైన స్త్రీ ఇంటి పెత్తనం  సాగించినా , వైదిక బ్రాహ్మణుడు  కరణీకం చేసినా ,   పెను ప్రమాదం సంభవించి ప్రాణం పోయే పరిస్థితి దాపురిస్తుంది.  అది  తేలికగా తీసుకునే విషయం కాదు.

                                                    నవరస  భావాలంకృత

                                                    కవితాగోష్ఠి యును మధుర గానంబులునున్

                                                     నవివేకి కెంతఁ జెప్పినఁ

                                                     జెవిటికి శంఖూదినట్లు సిద్ధము సుమతీ !

                     ఓ సుమతీ ! అవివేకి యైన వాడికి నవరసభావ భరితమైన కవితాగోష్టి ని, మధురమైన సంగీతాన్ని  ఎంత  విన్పించినా చెవిటి వాని  ముందు శంఖము పట్టినట్లు  నిష్ఫలమే కాని  ఎటువంటి ఫలితము ఉండదు .

                                                         నవ్వకుమీ సభ లోపల

                                                         నవ్వకుమీ తల్లిఁదండ్రి నాథుల తోడన్

                                                         నవ్వకుమీ పరసతి తో

                                                         నవ్వకుమీ విప్రవరుల నయముగ సుమతీ !

                        ఓ సుమతీ ! పెద్దలు కొలువు దీరిన  నిండు సభ లోను , తల్లి దండ్రుల తోను , యజమాని తోను , ఇతరుల భార్యల తోను ,  బ్రాహ్మణులను చూసి నవ్వకూడదు . 

                           “నవ్వు  నాలుగు విధాల చేటు ”అనే సామెత ఉన్నదే కదా.

                                                     నీరే ప్రాణాధారము

                                                     నోరే రసభరితమైన నుడువుల కెల్లన్

                                                      నారియె నరులకు రత్నము

                                                      చీరయె శృంగార మండ్రు సిద్ధము సుమతీ !

                    ఓ సుమతీ ! ఎల్ల  ప్రాణులకు నీరే  ప్రధాన ఆధారం . నవరస పూర్ణమైన  సంభాషణ కు నోరు ఆధారము. నరులకు  స్త్రీ యే రత్నము వంటిది . అందుకే నారీ రత్నం అంటారు.  స్త్రీల వస్త్ర ధారణ  విషయం లో  చీర కట్టు లోనే శృంగారముందంటారు రసికులు .  

                                                          పగ వల దెవ్వరి తోడను

                                                         వగవంగా వలదు లేమి వచ్చిన పిదపన్

                                                         దెగనాడవలదు సభలను

                                                         మగువకు మన సీయవలదు మహిలో సుమతీ !

                 ఓ సుమతీ ! లోకం లో నలుగురితో మంచిగా ఉండటం నేర్చుకోవాలి. ఎవ్వరి తోను శతృత్వం పెట్టుకోకూడదు.  దారిద్య్రం వచ్చినప్పుడు దు:ఖించడం వలన ప్రయోజనం లేదు. సభల్లో మాట్లాడే టప్పుడు ఎవ్వరినీ  నిందిస్తూ , దూషిస్తూ  మాట్లాడకూడదు. స్త్రీల కు  రహస్యాలను చెప్పవద్దు.

                                                    పతి కడకుఁ దన్ను గూర్చిన

                                                   సతి కడకును వేల్పు కడకు సద్గురు కడకున్

                                                    సుతు కడకు రిత్తచేతుల

                                                     మతిమంతులు చనరు , నీతిమార్గము సుమతీ !

                                         ఓ సుమతీ ! రాజు వద్దకు , లేక తన పై అధికారి వద్దకు వెళ్ళేటప్పుడు , పండుగ పబ్బాలకు వెళ్లి పుట్టింటి లో ఉన్న భార్య దగ్గరకు  వెళ్లేటప్పుడు , దేవాలయానికి వెళ్ళేటప్పుడు , గురువు చెంతకు వెళ్లేటప్పుడు ,  పిల్లలు , వృద్ధులు , బాలింతరాళ్లు , రోగుల వద్దకు వెళ్ళేటప్పుడు  బుద్ధిమంతులు  పండో , ఫలమో , పూలో, కాయలో  తీసుకెళతారు కాని వట్టిచేతులతో వెళ్ళరు .ఇది నీతి మార్గము .

                                  రిక్తహస్తములు అంటే వట్టిచేతులు . “రిక్తహస్తేన నోపేయాత్ రాజానం దైవతం గురుం ” అనేది సంస్కృత మూలం . కుచేలుడు వంటి పరమ దరిద్రుడు కూడ కృష్ణపరమాత్మ ను చూడటానికి వెళుతూ చిఱిగిన  ఉత్తరీయ చెంగున అటుకులు తీసికెళ్ళిన విషయం మనకు  తెలుసు.

కులకాంత

                                                        పనిచేయు నెడల దాసియు

                                                        ననుభవమున రంభ , మంత్రి యాలోచనలన్

                                                         దన భుక్తి యెడలఁ దల్లియు

                                                         ననఁ దన కులకాంత యుండ నగురా సుమతీ !

                   ఓ సుమతీ !  ఈ లోకము నందు కులకాంతలు తమ ఇంటి పనులు చేసే టప్పుడు దాసి వలెను , భర్త తో  కలిసి ఉన్నప్పుడు రంభ వలెను , అవసరమైన ఆలోచనలు చేయునపుడు భర్తకు మంత్రి వలెను ,   భోజనము పెట్టునపుడు తల్లి వలెను , ఇల్లాలు అనురాగవల్లి యై సంసారము నందు  మెలగవలెను.

                      ఈ పద్యము నకు సంస్కృత మూలము ఇట్లున్నది.

                            “  కార్యేషు దాసీ ,  కరణేషు మంత్రీ

                              రూపేచ లక్ష్మీ    క్షమయా ధరిత్రీ

                              భోజ్యేషు మాతా శయనేతు  రంభా

                                షఢ్ధర్మ యుక్తా  కులధర్మపత్నీ  !!’’

                   ఈ శ్లోకం లోని రెండవపాదం లోని భావం “ రూపము లో లక్ష్మి వలెను ,ఓర్పు లో భూదేవి వలెను ” అనేది   తెలుగులో వదిలి వేయబడింది.

                                               పర సతి కూటమిఁ గోరకు

                                               పర ధనముల కాసపడకు పరునెంచకుమీ

                                               సరిగాని గోష్ఠి సేయకు

                                                సిరి చెడిఁ జుట్టంబు కడకుఁ జేరకు సుమతీ !

               ఓ సుమతీ ! పర స్త్రీల సంగమాన్ని ఏనాడు కోరుకోవద్దు. ఇతరుల సంపదలకు ఆశ పడ వద్దు .  ఎంత సేపు పరులు చేసే పను లలోని తప్పులు  ఎత్తి చూపవద్దు.  నీ స్థాయి కి తగని వారితో  సంభాషణలు చేయవద్దు.   సిరి చెడి  ఏనాడూ చుట్టాల ఇంటికి వెళ్ళవద్దు .ఆస్థి  పోయిన వేళ బంధువుల గడప తొక్కకూడదు . అనేది నీతి

                                   “ అలిగి అత్తారింటికి  చెడి చెల్లెలింటికి వెళ్ళ కూడదంటారు ”   జానపదులు.

ఉత్తముడు

                                                             పర నారీ   సోదరుడై

                                                            పరధనముల కాసపడక పరులకు హితుడై

                                                            పరులు దనుఁ బొగడ నెగడక

                                                             పరులలిగిన నలుగ నతడు పరముడు  సుమతీ !

                                          ఓ సుమతీ ! పరస్త్రీలను తోబుట్టువులు గా భావిస్తూ , ఇతరుల ధనముల కాశపడక ,   పరోపకారియై ,  ఎల్లప్పుడు ఇతరులకు  సహాయం చేస్తూ  , ఇతరులు తనను పొగిడితే ఉబ్బి పోక , తెగడితే కోపించుకోని వాడే ఉత్తముడు , సర్వ శ్రేష్టుడు గా చెప్పబడుతున్నాడు,    

గృహస్థ ధర్మాలు

                                                    పరసతుల గోష్ఠి నుండిన

                                                    పురుషుడు గాంగేయుడైన భువి నింద పడున్

                                                     బరసతి సుశీల యైనను

                                                     బరు సంగతి నున్న నిందపాలగు సుమతీ !

                    ఓ సుమతీ !   ఈ భూమి యందు   పరస్త్రీల తో సంభాషించే పురుషుడు భీష్ము డంతటి వాడైనా కూడ నిందల పాలౌతాడు. అలాగే  స్త్రీ  ఎంతటి సుగుణవతి యైనా  పరపురుషుని తో స్నేహం చేయడం వలన అపనిందల పాలౌతుంది.  ఇది నిజం.

                                                         ఒఱు నాత్మఁ దలచుఁ సతి విడు

                                                         మఱు మాటలు పలుకు సుతుల మన్నింపకుమీ

                                                         వెఱ పెరుగని భటు నేలకు ,

                                                         తఱచుగ సతిఁ గవయఁ బోకు తగదుర సుమతీ !

                                 ఓ సుమతీ ! మనస్సు లో ఇతరుని కోరుకుంటూ నీతో ఉంటున్న భార్యను వదిలి వేయడం మంచిది. ఎదురు సమాధానాలు చెప్పే కొడుకుల్ని  ఏనాడు క్షమించకూడదు . భయభక్తులు లేని   సేవకుడ్ని పనిలో ఉంచుకుని  పోషించ కూడదు . వెంటనే పనిలో నుంచి తీసెయ్యాలి.  మాటి మాటికి ఇల్లాలితో సంగమించవద్దు . ఇవన్నీ  గృహస్థుడు ఆచరించవలసిన నియమాలు.

                                               పరుల కనిష్టము సెప్పకు

                                               పొరుగిండ్లకుఁ బనులు లేక పోవకు మెపుడున్

                                               బరుఁ గలిసిన సతి గవయకు

                                                యెఱిగియు బిరుసైన హయము నెక్కు సుమతీ !

                     ఓ సుమతీ ! ఇతరులకు ఇష్టం లేని , కష్టం కలిగించే  మాటలను  మాట్లాడ వద్దు. ఎటువంటి పనీ లేకుండా ఊరికినే ఇరుగు పొరుగు ఇళ్ళకు వెళ్ళడం , బాతాఖానీలు వేసుకొని కూర్చోవడం మంచిది కాదు.  పరుని కలిసిన స్త్రీని  కలవకూడదు .  తెలిసి తెలిసి పొగరుబోతైన గుఱ్ఱాన్ని ఎక్కి ప్రయాణించ కూడదు . 

                                                    పర్వముల సతుల గవయకు

                                                   యుర్వీశ్వరు కరుణ నమ్మి యుబ్బకు మది లో

                                                    గర్వింప నాలిఁ బెంపకు

                                                     నిర్వహణము  లేనిచోట నిలువకు సుమతీ !

                    ఓ సుమతీ ! పర్వదినాల్లో  స్త్రీ  సంగమం నిషేధము . రాజు  చూపిస్తున్న దయను తలచుకొని  అది  నిజమని నమ్మి  ఉబ్బిపో కూడదు . ఎందుకంటే రాజసేవ  కత్తి వాదర పై నడక వంటిది.  భార్యకు గర్వము కలిగేటట్లు గా ఆమెకు చనువు ఇయ్యవద్దు. కుటుంబ పోషణ సాగని ప్రదేశం లో  నివసించవద్దు.  ఇవి గృహస్థుని ధర్మాలు.

                                                       పలు దోమి సేయు విడియము

                                                       తల గడిగిన నాటి నిద్ర ,తరుణుల యెడలన్

                                                        బొల యలుక నాటి కూటమి

                                                       వెల యింతని చెప్పరాదు వినురా సుమతీ !

                        ఓ సుమతీ ! దంతధావనం చేసుకొని  వేసుకున్న తాంబూలము ,  తలంటు పోసుకున్న నాటి  నిద్ర , భార్యాభర్తల నడుమ ప్రణయ కలహం తరువాత కలిగే సంగమం  అత్యంత సౌఖ్యదాయకాలు . వీటి విలువ  ఇంతింత యని చెప్పలేనిది.

                                                            పిలువని పనులకు పోవుట

                                                             కలయని సతి రతియుఁ రాజు గానని కొలువుం

                                                             బిలువని  పేరంటంబును

                                                             వలవని చెలిమియును జేయ వలదుర సుమతీ !                       

                                 ఓ సుమతీ !  మనకు ఆహ్వానం లేని పనులకు వెళ్ళకూడదు . మనసులు కలవని మగువ తో

  కలయిక మంచిది కాదు . రాజు గుర్తించని సేవ ,  పిలవని   పెళ్ళి , పేరంటానికి  తగుదునమ్మా యని వెళ్ళి కూర్చోవడం ,  తనం టే   ఇష్టము లేని , ప్రేమ చూపని  వానితో  స్నేహం చేయడం  కూడ బుద్ధి మంతుడు మానుకోవాలి.

**************************   చివరి భాగం త్వరలో ***************